کارون و بهرهبرداری بهینه
کد خبر: ۹۶۶۴۴ تاریخ انتشار: ۱۳۸۹/۰۲/۱۵
منبع: سایت تابناک
چندین سال است که بهرهبرداری از آب کارون به یک بحث جدی میان مسئولان محلی خوزستان و مسئولان کشور مبدل شده است، بی آنکه تا کنون برنامهای مدبرانه برای استفاده بهینه از آن توسط این دو گروهِ مسئول ارایه شود...
اینک در چند فقره به این مبحث میپردازیم:
الف) پیشینه کارون:
رود کارون، پرآبترین و بزرگترین رودخانه ایران است. این رود با طول 950 کیلومتر، طولانیترین رودی است که تنها در داخل ایران قرار دارد و همچنین تنها رود ایران است که بخشی از آن قابل کشتیرانی است. آب آشامیدنی کلانشهر اهواز از رودخانه کارون تأمین میشود.
سرچشمه شاخههای اصلی کارون (ارمند و بازفت)، زردکوه بختیاری در استان چهار محال و بختیاری است ولی شاخههای فرعی آن از کوههای گوناگون سرچشمه میگیرند؛ مانند خرسان از دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد و دز از ارتفاعات لرستان. این رود، پس از عبور از مناطق کوهستانی و پر پیچ و خم، در منطقهای به نام گتوند وارد دشت خوزستان میشود. رود کارون در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم میشود که در جنوب شوشتر به یکدیگر متصل میشوند. مهمترین شاخه فرعی کارون، رود دز است که در شمال اهواز به کارون ملحق میشود. رود کارون در مرز ایران و عراق، به اروندرود پیوسته و روانه خلیج فارس میشود.
پیچ و خمهای موجود در سر راه این رود، خوزستان را به جلگهای بینظیر تبدیل کردهاست. سدهای مختلفی بر روی این رودخانه ساخته شدهاند که مهمترین آنها، سدهای کارون 1، کارون 3، کارون 4، مسجد سلیمان و در پایینتر، سدهای گتوند علیا و سد تنظیمی گتوند هستند.
روزانه 20 هزار متر مکعب آب از رودخانه کرخه توسط کانالی معروف به کانال شهید چمران به رودخانه کارون منتقل میشود؛ کارون اکنون مانند سابق پر آب نیست و قابلیت کشتیرانی ندارد. به دلیل انتقال آب از سرشاخههای آن و به تبع آن کم آبی بسیاری از گونههای جانوری آن منقرض و یا در حال انقراض است. همچنین بستر رودخانه در پایین دست آن (دزفول، شوشتر، اهواز، آبادان و خرمشهر ) بسیار کم عمق شده است؛ درستی این موضوع روشن است ( از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد).
قدمت کارون بیش از قدمت کهنترین تمدنهایی است که در کنار آن به وجود آمده و تاریخ از آنها نام برده است.
ب) وضعیت کشاورزی:
جدول مقایسه خوزستان با کل کشور (تنها در چند زمینه)
ردیف | عنوان | کل کشور | خوزستان | درصد به کل کشور | ملاحظات |
1 | زمینهای کشاورزی | 36 میلیون هکتار | 2میلیون و 300 هزار هکتار | 6.4 |
|
2 | آب | 300 میلیارد متر مکعب ریزش آب که 135 میلیارد مکعب قابل استحصال است | 30 میلیارد متر مکعب که حدود 18 میلیارد مکعب قابل استحصال می باشد که در صورت اجرای پروژه های کشاورزی به 40 میلیارد متر مکعب آب نیاز می باشد. | 10 درصد از ریزش کل و تقریبن 13 درصد از مقدار قابل استحصال. | آب شرب مورد نیاز بر اساس آنکه هر نفر 8 لیوان آب در روز مصرف کند چیزی معادل 51 میلیون متر مکعب در سال خواهد شد |
3 | خاک | 1628750 | 64055 | 4 |
|
4 | جمعیت | 70495782 | 4274979 | 6 | سرشماری سال 85 |
5 | نفت |
|
|
| حدود 80 درصد کل تولید نفت در خوزستان است |
6 | به دست آوردن اطلاعات مقایسه ای در زمینه های: معدن، صنعت، آموزش، بهداشت و... به راحتی امکان پذیر است تا معلوم گردد که آیا به خوزستان به قدر فضا و منابعی که دارد توجه شده است یا خیر؟ |
رئیسجمهور در مورخه 24 فروردین 1389 با بیان این که 36 میلیون هکتار زمین قابل کشت در کشور وجود دارد، گفت: اکنون هجده میلیون هکتار کشت میشود که حدود هشت میلیون آن آبی و بقیه دیم است.
بنا بر مطالعات رسمی انجام شده، حدود دو میلیون و سیصد هزار هکتار زمین قابل کشت در خوزستان وجود دارد. تاکنون شبکههای آبیاری و زهکشی برای یک میلیون و دویست هزار هکتار زمین زراعی به بهرهبرداری رسیدها در دست اجراست واقداماتی انجام شده است.
برای زمینهای زراعی که شبکه آبیاری آنها اجرا شده و یا در دست اجراست، حدود 27 میلیارد متر مکعب آب در سال مورد نیاز است. در صورت بهرهبرداری از شبکههای آبیاری و زهکشی برای تمام زمینهای زراعی خوزستان نیاز به سالانه بیش از 40 میلیارد متر مکعب آب است که هماکنون سالانه 900 میلیون متر مکعب آب رودخانههای خوزستان به جاههای دیگر انتقال پیدا میکند و این در حالی است که مردم اکثر شهرهای خوزستان از آب شرب مطلوب محرومند ( ایسنا 8708-01147: کد خبر).
ج: برداشت آب:
بدیهی است که منابع موجود در کشور متعلق به همه کشور است و از طرفی باز بدیهی است که حتی الامکان برای بهرهبرداری بهتر و پایین آوردن هزینهها، این منابع را در نزدیکترین محل به بهرهبرداری برسد.
مثلن به صرفه نیست که نفت خوزستان را پمپاژ کرده و در هزار کیلومتری منابع زیر زمینی حاصله، پالایشگاه و یا تجهیزات لازم را احداث کنند.
از طرفی عقل حکم میکند مناطقی که اینگونه منابع در آن وجود دارد ؛ خود، بهره ای از آن داشته باشد.
اگر در این جا فقط به آب توجه کنیم (کاری به منابع نفتی نداریم که دولت هنوز به قول خود نسبت به خوزستان ـ دو در هزار درآمد نفت ـ عمل نکرد) میبینیم که خوزستان زمینهای کشاورزی مستعدی دارد که برای آبادی آن با کمبود آب مواجه است.
در اینجا چند هشدار لازم است:
هشدار نخست: اگر مقداری از این آب برای شرب باید استفاده شود، نیازی به برداشت و لوله کشی نیست. بهتر است چند شرکت بزرگ آب معدنی تأسیس شود و هزینههای خرید این آب هم پایین آید. به شکلی که در حال حاضر آب معدنی 20 لیتری تا مبلغ حد اقل دویست تومان هم فروخته میشود. اگر این مبلغ به صد تومان برسد، شاید نیاز به آب تسویه (قابل شرب) لوله کشی هم نباشد و مردم بتوانند به راحتی این آب را تهیه کنند.
هشدار دوم: مسئولان محترم استانی که هر چند یک وقت موضع گیریهای آتشین دارند برای مهار و استفاده از آب موجود چه کارهایی کرده اند. شاید وظیفه نمایندگان نطق در مجلس باشد؛ اما استاندار محترم چه اقدامی انجام داده است؟
از طرفی نمایندگان محترم چه اقدام نظارتی درباره سهل انگاریهای مدیران استان انجام داده اند؟
هشدار سوم: آب موجود کفاف کشاورزی استان نیست؛ چرا و به چه علت بحث کشاورزی در استان رونق ندارد که نمونه بارز آن معطل شدن طرح زیر کشت بردن 800 هزار هکتار ( طرح مقام معظم رهبری) است.
در این باره، استاندار محترم گزارش دهد که چه کار انجام گرفته است؟
و نمایندگان عزیز بگویند که چه نظارتی داشته اند؟
هشدار چهارم: خواهشا مسأله آب کارون سیاسی نشود تا افرادی نتوانند در این بازی، بهره سیاسی خود را ببرند.
هماکنون آب بسیار مناسب کارون به خلیج فارس میریزد و در عین حال، شهرهای بسیاری که در جوار این رود بزرگ هستند از آب آشامیدنی بی بهرهاند. تلاش کنید آب شرب مردم این منطقه حل و بحث کشاورزی رونق بگیرد.
هشدار پنجم: با رونق گرفتن بحث کشاورزی در جلگه خوزستان، کل کشور منتفع میشود، به گونهای که خوزستان دارای تنوع آب و هوایی است و میشود تا سه بار کشت در سال داشت.
با افزایش تولیدات کشاورزی قیمت مایحتاج خوراکی هم پایین میآید، به گونهای که میتوان به خوبی چند استان را تغذیه کرد.
هشدار ششم: چرا مسئولان عزیز کشوری فکری به حال 165 میلیارد متر مکعب از آبی که در لایههای زمین میرود، نمیکنند؟
به نظر میرسد، میزان 300 میلیارد بارش چیز کمی نباشد؛ اما یا از همین مقدار 135 میلیارد متر مکعب درست استفاده نمیکنیم یا در بالا آوردن مخازن آب زیر زمینی تنبلی میکنیم!
بدون تعصب، به کارون نگاه کنیم.
مسئولان محلی و کشوری با تدبیر و برادری به این آب نگاه کنند و از همه ظرفیت کشور بهره ببرند. نه اینکه منابع آب در جاهای دیگر از دست برود و به فکر آن نباشیم و نه اینکه کشاورزی را در خوزستان به خاطر بردن آب کارون تعطیل کنیم.
اگر دولتها به امر کشاورزی توجه میکردند یا بکنند، نردبان ترقی ایران و شعار « استقلال» تحقق عینی تری پیدا میکرد.
بحث پیرامون توسعه کشاورزی را به لطف خدا به نوشتاری مستقل وعده خواهم داد.